Paspayı; betonarme yapıların döşeme, kolon, kiriş gibi elemanlarında kullanılan beton koruma tabakasıdır. Bu tabaka, demir donatılarının korozyona karşı korunmasını sağlar. Paspayı, aynı zamanda donatıların beton içinde doğru konumlandırılmasını ve betonarme elemanın projeye uygun olarak inşa edilmesini temin eder.
Paspayı kalınlığı, yapı elemanının bulunduğu çevresel koşullara ve elemanın tipine göre değişiklik gösterebilir. Örneğin, dış ortamda veya su altında olan elemanlarda paspayı kalınlığı daha fazla olabilir.
Donatılar kalıp yüzeylerine temas etmemek zorundadır çünkü beton boşluklu kısımları doldurmamış olur ve donatılar hava ile temas eder. Donatılar oksijene ve suya uzun süre maruz kalırsa paslanmaya başlar. Donatı kendi özelliğini kaybeder ve zamanla taşıyıcılığı zayıflar. Tüm bu ayrışma işlemini yapabilecek olan uygulaması pratik , hızlı ve çok maliyetli olmayan pas payları mevcuttur. Pas payı tek bir kelime ile ifade etmek gerekirse ‘’ AYIRICI ‘’ diyebiliriz . Pas payları ; plastik, demir, taş vb. gibi çeşitli malzemelerle uygulanabilir. Ülkemizde en çok plastik pas payları kullanılmaktadır. Zeminle doğrudan ilişkili olan elemanlarda , (örneğin temel ,döşeme gibi ) ayaklı pas payları kullanılır. Ayrıca kirişlerde de kullanılabilir. Kolon , perde veya kirişlerde yuvarlak pas payları kullanılmaktadır. El ile donatılara takılarak uygulanır. Kullanılan aparatların donatı çapına göre boşlukları bulunmaktadır ve kolayca donatıya takılabilir. Şunu hatırlatmakta fayda var pas paylarının adeti veya uygulanacağı yeri projede yazmamaktadır. Uygulama amacımız demirlerin kalıpla arasında bir boşluk oluşturup betonun bu boşlukları doldurmasını sağlamaktır. Bu sebeple çok seyrek atıldığı takdirde donatı ağırlığının , beton dökülürken betonun itme kuvvetinin veya donatılar hazırlanırken üzerinde yürüyen işçilerin , kontrol eden biz mühendislerin etkilediği yükü kaldırabilecek miktarda olması önemlidir. Aksi takdirde yetersiz kalarak kırılabilir ve kalıp sökümü sonrası donatıları yüzeyde görebilirsiniz.
Paspayı olmazsa ne olur?
Çelik donatı paslandığında, paslanacak ve çeliğin kendisinden daha büyük bir hacme genişleyecektir. Bu hareket, çeliği kaplayan betonun çatlaması, dökülmesi ve delaminasyonu ile sonuçlanır. Ne kadar fazla paspayı kullanımı yapılırsa nem sızması veya karbondioksit girişinin meydana gelmesi o kadar uzun sürecektir. Paspayı Korozyonu Azaltır Sadece 5 mm’lik bir paspayınız varsa, çubuk beton yüzeyinin hemen altındaysa; o zaman takviye çok hızlı bir şekilde paslanır ve özellikle de denize yakınsanız. Bu, betonun mukavemetini çok çabuk kaybedeceği ve yıkımsal hatanın ortaya çıkabileceği anlamına gelir.
Olası yetersiz paspayı bırakılmaması durumunda, kalıp çıkartıldığı zaman donatı dışarıdan görülür. Bu durumda donatı hava ile direkt olarak temas eder, hava ile temas eden donatta nem oluşacağından korozyona ve ayrışmalara sebep olur. Nem binalar için en büyük tehditlerden biridir içten içe erimelerine sebep olur.
Nemden dolayı paslanan donatı yapının mukavemetini azaltır. Mukavemeti azalan yapıların ömrü kısalır ve depreme karşı dayanıksız hale gelir. Paspayı eleman genellikle deniz gibi rutubetin fazla olduğu yerlerde daha fazla kullanılır.
Ayrıca binaların dış kısımlarına kullanılan paspayı elemaniç kısımlarına kullanılandan daha fazladır. İnşaat sektöründe maliyeti neredeyse yok denecek kadar olan bu eleman yeterli değeri görmez ve önemsenmez.
Paspayı Betonun Yapısal Bütünlüğünü Geliştirir. Betonarme çubuğunun betona çok yakın olması durumunda, yapının yapısal bütünlüğü tehlikeye düşecektir.
Paspayı Yangın Koruması Sağlar. Eğer yangın varsa, donatı çubuklarının ateşlenmesini hiç istemezsiniz.Çünkü ateşlenirse yangının kontrolden çıkacağından emin olabilirsiniz. Bu durum, çubukların betonun yüzeyinden çok az uzakta olmasının bir başka çok önemli nedenidir. Paspayı yangının yapıya zarar vermesinin önüne geçer.
Perde ve Kolon Tipi Paspayı Elemanları
Kolon ve perde demir kalıpları için ideal bir kullanıma sahiptir. Çünkü gözenekleri sayesinde betonda boşluk oluşturmaz. Gövdenin delikli yapıda olması paspayının betonla kaynaşmasını kolaylaştırır ve kalıba dış çemberi üzerindeki çıkıntılar ile değeceğinden beton yüzeyinde süreklilik bozulmaz. Kavrama ayakları değişik demir çaplarını rahatça kavrayabilir. Perde paspayı sayesinde hava ile temas etmeyen beton içindeki demirler, pas gibi donatının yapısını bozacak etkiye maruz kalmaz. Paspayı çeşitleri olarak perde ve kolon tipi, ayaklı tip perde döşeme elemanları, kapalı tip, ağır tip döşeme, mandal tipi döşeme, çember tip döşeme, ray tipi döşeme, fore kazık tipi paspayı elemanlarıdır.
Paspayı için gerekli minimum kaplama kalınlığı, binanın hizmet ömrü boyunca mevcut olan çevresel koşullara bağlı olarak genellikle 20 ila 30 mm arasında değişmektedir. 20 mm kuru bir iklime ve 30 mm’lik bir sahil konumuna uygulanır.
Gerekli kapak sadece ara parça adı verilen özel standların kullanımıyla korunur. Bunlar korozyondan etkilenmemeli ve yaklaşık 1,00 m.
Paspayı için minimum beton aralığı:
Farklı koşullarda farklı yapısal elemanlar için Paspayı kapağının görevleri ve özellikleri aşağıdadır.
a) Paspayı çubuğunun her bir ucunda, 25 mm’den daha az olmayan veya çubuğun çapının iki katından daha az olmayan beton örtü sağlanmalıdır.
b) Bir kolondaki bir uzunlamasına Paspayı çubuğu için, bu çubuğun çapından daha az olmayan 40 mm’den daha az olmayan beton örtü sağlanmalıdır. Paspayı çubukları 12 mm’yi aşmayan, 20 cm veya altında minimum boyuttaki kolonlarda, takviye için kullanılacak 25 mm’lik bir beton örtü.
c) Bir kirişteki uzunlamasına Paspayı çubukları için, çubuğun çapından en az 30 mm veya daha az olmalıdır.
d) 15 mm’den az olmayan bir levha veya duvardaki gerilme, basma ya da diğer Paspayları için, bu çubuğun çapından daha az olmamalıdır.
e) 15 mm’den az olmayan herhangi bir başka takviye için, beton örtü, bu çubuğun çapından daha az olmamalıdır.
f) Betonun doğrudan zemine bırakıldığı temeller ve diğer ana yapısal elemanlar için, alt donatıya ait örtü 75 mm olmalıdır. Beton, bir yalın beton tabakası üzerine dökülürse, alt kapak 50 mm’ye düşürülebilir.
g) İstinat duvarları, kirişler, ayaklar ve üst kısım vb. gibi formların çıkarılmasından sonra havaya veya zemine maruz kalan beton yüzeyler için 50 mm’den az olmamalıdır.
h) Arttırılmış örtü kalınlıkları, çizimlerde belirtildiği gibi, zararlı kimyasalların (veya bu tür kimyasallarla kirlenmiş topraklara maruz kalması), asit, alkali, tuzlu atmosfer, kükürt, duman vb.
i) Sıvı tutucu yapılar için, tüm çelikler için minimum kapak 40 mm veya ana çubuğun çapı (hangisi daha büyükse) olmalıdır. Deniz suyunun, yağların ve korozif karakterli suların varlığında, kapaklar 10 mm arttırılacaktır.
j) Zararlı ortamlara maruz kalan betonlarda takviyenin korunması, onaylanmış koruyucu kaplamalar ile yoğun geçirimsiz bir beton sağlanarak da verilebilir. Böyle bir durumda, yukarıda (b) ve (i) ‘de belirtilen ekstra örtü azaltılabilir.
k) Doğru örtü çimento harcı küpleri (blokları) veya diğer onaylanmış araçlar ile korunacaktır. Bir alt sınıfa ait temeller, dereceli kirişler ve plakalar için güçlendirmeler, EIC tarafından onaylanan prekast beton bloklarda desteklenecektir. Çakıl veya taş kullanılmasına izin verilmeyecektir.
l) Paspayı çubukları arasındaki minimum açık mesafe IS: 456 – 2000’e göre veya çizimde gösterildiği gibi olmalıdır.
Döşeme Paspayı
- Temellerdeki yatay demir donanımındaki paspayı aralığını sağlayan ve kullanımıyla demire mukavemet katan ayaklı sistemlerdir. Paspayının ayak çıkıntıları, kalınlığı taşıma yükünü artırıcı özelliğidir. Çapları 4mm’den 32mm’ye değişen teçhizata ve muhtelif kalınlıktaki paspayına uyumlu tipleri vardır., Mandal döşeme paşayı, yatay demir sistemlerinde, demir donanımlarında, kolon, perde döşeme ve prekast uygulamalarında kullanılır. Betonarme yapılarda hafif döşemelerde kullanılır. Ayaklı olması sayesinde devrilmeye karşı dirençli ve sağlam bir malzemedir. Takviye için kullanılan çelik çubukların korozyondan ve herhangi bir çevresel etkilerden korumak için tercih edilir.
- Donatı çubuklarını yüksek sıcaklıklardan koruyan ısı yalıtımını sağlamak için uygulanır.
- Takviye çubuklarının kaymadan gerilmelerini ve yeterli bir şekilde yere gömülmelerini sağlamak için kullanılır.
Döşeme Perde Paspayı beton direk imalatları için özel olarak tasarlanmıştır. Tamamen kapalı olduğu için direğin vibrasyon masasındaki titreşimlerinde yerinden çıkma gibi bir sorununu ortadan kaldırır. İki farklı delik çapında üretimi vardır.
Yangın Yönetmeliğinde yangına 120 dakika dayanıklı olması ihtiyaç duyulan betonarme elemanlarda paspayı kalınlığı kolonlarda minimum 35 mm, kirişlerde en az 25 mm, döşemelerde en az 20 mm olarak belirtilirken daha azca yangın dayanımı ihtiyaç duyulan taşıyıcılar için ise (örneğin temeller) TS 500 standardına uyulacağı belirtilmektedir. Uygulama yapılıyorsa paspayı ölçüsü olarak projesinde belirtilen değerler dikkate alınmalıdır. Döşeme perde paspay çeşitleri 15 mm olarak 8-17 mm demir çaplarında kullanım sağlar.
Döşeme Perde Paspayı, mukavemet ve stabilite için kaliteli plastiklerden tasarlanmış ve üretilmiştir.
Döşeme Perde Paspayı Elemanları, donatıya dikey bir konumda oturmasını sağlayan bağlantı parçasına bağlanmak üzere tasarlanmıştır. Yerleştirildikten sonra, dahili manşonlar, dairesel ara parçaların bükülmesini önler ve çubuğun sıkıca yerinde tutulmasını sağlar.
